HURDY-GURDY ÇALGISI

DOSYAYI İNDİR (DOWLAND)

Hurdy gurdy'nin kökenleri bilinmemektedir, ancak bir teori, Morolar İspanya'yı işgal ettiğinde Morolarla birlikte birçok telli ve eğilmiş alet getirdiğini söylüyor. Hurdy-gurdy onlardan biri olduğuna dair bir kanıt yok, ancak benzer bir şeyin o sırada İspanya'ya gelmesi ve Avrupa'ya dağılmış olması ihtimali var. (www.hurdygurdy.org/pdfs/hghistory.pdf)

1.1 HURDY-GURDY ÇALGISI

Fransızcada ‘’Vielle à roue, İspanyolcada ‘’zanfona’’ ve İtalyancada ‘’ghironda’’ Hurdy-gurdy yada Tekerli keman olarak da bilinir.

Resim 1: Çeşitli Hurdy-gurdy çalgıları. (youtube.com/watch?v=bdEF9WEiO5g 0:33/0:39sn.) 17.11.2018 tarihinde alındı.

Hurdy-gurdy yaylı bir çalgıdır ve melodi üretebilmek için bir kol kullanılır. Bu kol tekeri çevirir, teker de telleri çalar, aynı kemanın yayları gibi. Üç farklı tele sahiptir. İlki devamlı olarak gaydaya benzer bir ses çıkaran bas telidir. İkincisi melodi telidir. Bir piyona gibi akortlu, tahta bir klavye ile çalınır. Üçüncü tel ise hareketli köprü adı verilen teldir. (ted.com/talks/caroline_phillips_hurdy_gurdy_for_beginners/transcript#t-20086) 17.11.2018 tarihinde alındı.

Resim 2: Hurdy-Gurdy oluşturan parçalar.

Resim 3: Çalgı aralığı

1.2 HURDY-GURDY ÇALGISININ ÇALGI AİLESİ

1.2.1 YAYLI ÇALGILAR

Yaylı çalgılar, yayın tel üstünde kaydırılarak titreşim yoluyla ses oluşturulmasını sağlayan çalgı topluluğudur. Yaylı çalgılar orkestrada kendine özgüye sahiptir. Orkestrada 1. ve 2. kemanlar, viyolalar, çellolar ve kontra baslar yaylılar olarak adlandırılır. Bütün klasik müzik bestecileri yaylıları kullanmıştır. Ayrıca, bazı eserlerde iki adet çello bulunabilir.

Klasik müziğin önde gelen çalgılarından olan yaylılar 17. yüzyıldan bu yana kullanılmaktadır. Bunlara sürtmeli çalgılar da denir.

1.3 HURDY-GURDY DÖNEMLERE GÖRE DEĞİŞİMİ

Hurdy-gurdy'nin en eski biçimlerinden biri, gitar şeklindeki gövdeli bir çalgı olan organistrumdu. Organistrumun ortak bir köprüyü ve nispeten küçük bir tekerleği çalıştıran melodik bir dize ve iki bas dizisi vardı. Boyutu nedeniyle, organistrum iki kişi tarafından çalınırdı, biri diğerini yukarı doğru çekerken biri de krank çevirdi, yukarı doğru çekmek zor olduğundan hantal bir şekilde çalınırdı. Bu yüzden sadece yavaş melodiler organistrum da çalınabilir. Çalgıcı hem krank çevirmek hem de tuşlara basabilmesi için organistrum daha küçük hale getirildi. Organistrum daha çok İspanya ve Fransa'dan biliniyordu, ancak yerine senfoniler aldı. (https://wikivividly.com/wiki/Drejelire) 15.11.2018 Tarihinde Alındı.

Resim 4: Bir organistrum çalgısı ve çalımı.

(liuteriaitalia.com/contenuti/CONOSCERE%20LA%20GHIRONDA.pdf syf :7) 13.17.2017 Tarihimdem Alındı

1.4 HURDY GURDY SOSYAL YAPI İLE ETKİŞİLEMİ

Hurdy Gurdy sadece köylüler ve sokak müzisyenleri tarafından halk müziği için kullanıldı. Avrupa'da yaklaşık 1650 yılına kadar biliniyordu, ancak önümüzdeki yüzyıl boyunca bir köylü aracı olarak kaldı. Bu zamana kadar tasarım bugün tanıdık boyut ve şekle standardize edildi. (http://www.hurdygurdy.org/pdfs/hghistory.pdf 2 syf.) 18.11.2017 Tarihin de alındı.

Günümüzde hurdy-gurdy'nin en yaygın kullanımı, erken müzik ve Fransız country dans müziği parçalarıdır. Örneğin, bransle , bourree , schottische ve waltz gibi Breton dansları gibi. hanter dro , bir dro ve dans plin. On yıllardır süren baskılara rağmen güçlü kalan bir başka gelenek ise Macar halk müziğidir. Bazı insanlar şimdi onları İrlanda müziği, diğer İngiliz Adaları halkı ve bu geleneklerden uzak durmak gibi daha az geleneksel ortamlarda kullanıyor. Modern çalgıcılar onları caz için ve aklınıza gelebilecek başka her şey için kullanıyor. (http://www.hurdygurdy.com/faq.htm) 18.11.2017 Tarihinde Alındı

Resim 5: Nicolas Chédeville’nin 1729’da yayımlanan Amusements champêtres başlıklı eser hurdy gurdy ve muset için yazdığı İspanyol dansı olan SARABENDE. (https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b9082947n/f9.image) 18.11.2018 Tarihinde Alındı.

1.5 HURDY-GURDY ÖNDE GELEN BESTECİLERİ

Bu enstrümanda çok çeşitli müzik türleri çalındı ve kaydedildi. Bu kategorilerden bazıları ortaçağ, rönesans, barok ve klasiktir. Mozart, Chedeville ve Bartok, hurdy-gurdy için parçalar yazdılar. (http://www.hurdygurdy.com/faq.htm)

Nicolas Chedeville (20 Şubat 1705 - 6 Ağustos 1782) bir Fransız olan besteci , Musette çalar ve Musette yapımcısı. İlk yayınladığı eserler, 1729'da yayımlanan Amusements champêtres (halk eğlenceleri) başlıklı musette ve hurdy - gurdy için parça koleksiyonlarıydı.

(http://www.wikizeroo.net/index.phpq=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvTmljb2xhc19DaMOpZGV2aWxsZQ) 18.11.2017 Tarihinde Alındı.

Resim 6: Nicolas Chedeville’nin Hurdy-gurdy için yazdığı bir parça. (https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b9082947n/f11.image) 18.11.2017 Tarihinde Alındı.

1.6 HURDY GURDY ÇALGISININ VİRTÖZLERİ

1.6.1 Dorothy Carter

Dorothy Carter 1935'te New York'ta doğdu. Amerikalı bir müzisyendi. Carter, çağdaş, halk, geleneksel, ortaçağ ve deneysel müziği , hurdy-gurdy gibi geniş telli enstrümanlar topluluğuyla gerçekleştirdi . Psychedelic halk müziği ve ortaçağ müziğinin yeniden canlandırılmasında önemli bir figür olarak kabul edilir . 7 Haziran 2003'te New Orleans'ta öldü.

1.6.2 Valentin Clastrier

Fransız müzisyen Valentin Clastrier 1947 doğumlu, dünyadaki hurdy-gurdy için çağdaş müzik konusunda uzmanlaşmış olan az sayıda sanatçıdan biridir. Çalgı öncelikle Avrupa Ortaçağ ve halk müziği performansında kullanıldı.

Kariyerine gitarist olarak başladı ve 1970 yılında hurdy-gurdy ile tanıştı. Çalgısı geleneksel altıdan ziyade 27 dizgiye sahipti. 2006'dan beri Clastrier yeni bir prototip üzerinde Wolfgang Weichselbaumer ile birlikte çalışmaktadır.

1.6.3 Rémy Couvez

Fransız besteci ve hurdy-gurdy çalan bir müzisyendi. 1978’de hurdy-gurdy’i tanıttı ve 1981’de çalmaya başladı 2000 yılına kadar, hurdy-gurdy’yi elektrikli aletlerle birleştirerek müzik yarattı.

1.7 HURDY GURDY ÇALGISININ GÜNÜMÜZDEKİ KULLANIMI

Günümüzde Patty Gurdy (Patricia Büchle) hurdy gurdy çalgıyla etkili çalışmaları olmuştur. Youtube’ da Hurdy-gurdy ile 50’yi aşkın videosu ve 2 Mart 2018 tarihinde ise Shapes & Patterns EP albümü vardır.